فرزانه محمدی، پاریس، ۱۱ نوامبر ۲۰۲۵
منابع محلی در اربیل از افزایش قابل توجه، در ماه‌های اخیر، ورود اتباع افغان و پاکستانی به منطقه خودمختار کردستان عراق خبر می‌دهند. بر اساس این شهادت‌های جمع‌آوری‌شده در محل، اکثریت آن‌ها ابتدا مرز شرقی ایران را عبور می‌دهند، سپس به مناطق کوهستانی و گذرگاه‌های غیررسمی که ایران را به شمال عراق متصل می‌کنند، وارد می‌شوند. این مسیر، که اغلب توسط شبکه‌های قاچاقچیان سازمان‌یافته مشخص شده است، مهاجران را در معرض خطرات شدید قرار می‌دهد: غرق شدن، سرقت و اخاذی.
نقش شبکه‌های قاچاقچیان و انتقال به مراکز شهری
این مسیرهای پنهان عمدتاً بر پایه شبکه‌های قاچاقچیان حرفه‌ای استوار است که مهاجران را تا نزدیکی مرز کردستان منتقل می‌کنند. پس از ورود به منطقه، شرکت‌های واسطه – اغلب غیررسمی – مسئولیت انتقال آن‌ها به بغداد، بصره، نجف یا دیگر قطب‌های شهری در حال گسترش را بر عهده می‌گیرند. افغان‌ها به ویژه، عمدتاً به دنبال ادغام در بخش ساختمان‌سازی، مشاغل روزانه یا خدمات شهری هستند، جایی که تقاضا برای نیروی کار ارزان بی‌پایان است، علی‌رغم تنش‌های امنیتی مداوم.
مقامات کرد از تلاش‌های خود برای مقابله با این شبکه‌ها شدت بخشیده‌اند. هرچند جزئیات دقیق عملیات سپتامبر ۲۰۲۵ محدود است، اما تجزیه‌های اخیر مبارزه جاری را نشان می‌دهد: برای مثال، گروهی متشکل از هفت نفر به دلیل تلاش برای ورود چهارده مهاجر از طریق کامیونی از ایران دستگیر شد. نیروهای امنیتی تأکید می‌کنند که وخامت اقتصادی در ایران و پاکستان، گسترش این شبکه‌های غیرقانونی را تغذیه می‌کند و مهاجرت را به یک تجارت پررونق تبدیل کرده است.
فشار مهاجرتی: پیامدهای اخراج‌های گسترده در ایران و پاکستان
از دو سال پیش، ایران و پاکستان میلیون‌ها مهاجر افغان را اخراج کرده‌اند، موجی که در سال ۲۰۲۵ شدت گرفته است. بر اساس سازمان بین‌المللی مهاجرت (OIM) و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (HCR)، بیش از ۲.۲ میلیون افغان تا ۴ اکتبر ۲۰۲۵ از این دو کشور بازگشته‌اند، که حدود ۱.۱ میلیون نفر از آن‌ها تا ژوئیه به طور اجباری از ایران اخراج شده‌اند. فاقد درآمد، اسناد قانونی و چشم‌انداز، بسیاری به کشورهای همسایه مانند عراق روی می‌آورند، به امید یافتن شغلی ناپایدار.
نبود وضعیت حقوقی، سفرهای نامنظم و شرایط زندگی ناپایدار، آن‌ها را در معرض خطرات جدی قرار می‌دهد: بهره‌کشی، سوءاستفاده جنسی و قاچاق انسان.
در ایران، فاز دوم اخراج‌ها که در سپتامبر ۲۰۲۵ آغاز شد، این جریان را تسریع کرد، با بازگشت‌های اجباری روزانه که در برخی اوج‌ها بیش از ۳۰ هزار نفر در روز رسید. در پاکستان، دستورالعمل‌های دولتی بر دارندگان کارت‌های هویتی افغان تمرکز کرده و بحران را تشدید کرده است.
عراق، قطب جدید منطقه‌ای برای کارگران خارجی
بر اساس خبرگزاری فرانسه (AFP) و داده‌های اخیر OIM، عراق به عنوان مقصدی عمده برای کارگران مهاجر در خاورمیانه ظاهر شده است. علی‌رغم عملیات نیروهای انتظامی برای جلوگیری از ورودهای غیرقانونی، صدها هزار خارجی – تخمینی بیش از ۳۷۰ هزار نفر در سال ۲۰۲۵ – بدون مجوز کار می‌کنند، عمدتاً در ساختمان‌سازی، رستوران‌داری، نظافت یا خدمات شهری.
وزارت کار عراق اعلام می‌کند که جوامع مهاجر اصلی از سوریه، پاکستان و بنگلادش می‌آیند. تنها حدود ۴۰ هزار کارگر به طور رسمی ثبت شده‌اند، عددی که گستردگی کار غیررسمی را پنهان می‌کند. مقامات وعده کنترل بهتر حضور خارجی‌ها را می‌دهند، از طریق اولین برنامه ملی مهاجرت (۲۰۲۵-۲۰۳۰) که در اوت راه‌اندازی شد و هدف آن ترویج مهاجرت منظم در حالی که اشتغال و آموزش را تقویت می‌کند. با این حال، ضعف کنترل‌ها و تقاضای شدید برای نیروی کار ارزان، هرگونه تنظیم مؤثر را پیچیده می‌کند.
زندگی در سایه: شهادت تکان‌دهنده یک کارگر سوری
در گزارشی اخیر که توسط AFP بازنشر شده، احمد، شهروند سوری بدون مجوز اقامت در عراق، واقعیت روزمره خود را روایت می‌کند. او که قبلاً آشپز در بغداد بود، به کربلا رفته تا فرصت‌های بهتری پیدا کند. او اعتراف می‌کند: «زندگی اینجا خیلی سخت است. ما هیچ حقی نداریم. ما به طور پنهان وارد می‌شویم و نیروهای امنیتی همیشه ما را زیر نظر دارند.
